بادزار

چکیده

ازآنجا که مردم کهن و متمدن بیشتر از ملت های غیر متمدن باورها و اعتقادات خرافاتی دارند و هرگاه خرافات و اعتقادات و افکار ملل متمدن را با ملت های وحشی و نیمه متمدن مقایسه کنیم به این نتیجه می رسیم همه منشا همه اعتقادات خرافی از یک مکان و از یک جشمه جاری شده و به صورت گوناگونی بروز کرده است و همچنین خرافات است که آدمی را در دوره های گوناگون تاریخی قدم بقدم راهنمایی کرده ، تعصب ها ، فدکاری ها ، امیدها و ترس ها را در بشر تولید نموده و و بزرگترین و قدیمی ترین دلداری هنده آدمیزاد به شمار می رود

مقدمه

فرهنگ هر قوم و ملتی ترکیبی از اعتقادات ، باورها ، اسطوره ها ، آئین ها و مراسم و به طور کلی شیوه و الگوی زندگی است که در طول تاریخ توسط پیشنیان و اجداد انسانها ساخته و پرداخته شده و طی فرآیند جامعه پذیری از نسلی به نسل دیگر منقل می شود و موجب تداوم و حفظ الگوهای اجتماعی و فرهنگی در جامعه می گردد، هر چند ممکن است الگوهایی که میراث گذشتگان در گردش روزگار دچار دگر گونی و تغییر شده و مورد بازنگری نسل های بعدی قرار گیرند.

زندگی انسان ها از بدو تولد تا زمان مرگ همواره در همه ی روره های تاریخی با اعتقادات و باورهایی که به آن ایمان راسخ داشته و همواره بر نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی  خود تاکید داشته همراه بوده است اعتقادات و باورهای چه منفی و چه راست و دروغ . بازندگی تک تک ما انسان ها عجین شده است .

باوره های در مورد جایگاه کار

کار کردن بسیار خوب است . تا نان وجو دارد،چشمان کچل دوخته به نان است .

عقیده و خرافات

مردم استان هرمزگان هم مانند سایر شهر ها و روستاهای سراسر ایران پایبند به بعضی از عقاید ، خرافات و رسوم خاص خود هستند که به درست یا نادرست ،   به آن ها اعتقاد دارند و نسل به نسل و سینه به سینه این عقاید را انتقا ل داده و به آن عمل می کنند . بعضی از این عقاید برای عده ای که با آداب و رسوم این قسمت از کشور آشنایی ندارند ممکن است بی ارزش و یا اغراق آمیز جلوه کند ولی برای مردمان استان این عقاید و آداب و رسوم جزئی از زندگی و شایدخود زندگی است. برای شناختن هر ملتی باید آداب و رسوم و اعتقادات آن ملت را مورد بررسی قرارداد . از همه مهتر اینکه ما  اگر مردمی را دوست داریم باید به معتقدات آن ها هم احترام بگذاریم .

بیماری زار یا باد جن ( باد سرخ )

کشور ما همان گونه که داری تنوع اقلیمی است ، از لحاظ اجتماعی و فرهنگی نیز متنوع است . اقوام مختلف با انواع اعتقادات و خرافات و توهمات درگیر هستند انسان ابتدایی آن چه را که نمی توانسته درک کند و آن را بفهمد و مرموز تشخیص داده و متوسل به انواع جادوگری می شده است ، در این خطه و کشورهایی چون آفریقا و استرالیا چنین اعتقاداتی هنوز وجود دارد .

ساحل نشینان خلیج فارس نیز به لحاظ بافت تاریخی ، جغرافیایی و فرهنگی و به علت مجاورت با دریا و تردد بین قاره هایی چون افریقا ، دارای آداب و رسوم خاص برای درمان بعضی از بیمار ها می باشند .

جزایر و سواحل دریا جنوب ، شکار گاه مناسبی برای جنون و آشفتگی روانی است .

زندگی در جزایری محروم و خالی از سکنه به همراه فقر و ناکامی باعث شده است ، که مردمان این خطه دور از هم به قول معروف سردر لاک خود ببرند و سرانجام این نابسامی های روانی هستند، که به زار یا بد جن ((باد سرخ) معرف هستند ایجاد می شود .

دکتر غلامحسین ساعدی ؛ در کتاب (اهل هوا)) کسانی که گرفتار یکی از بادها شده اند را((اهل هوا))می نامد . مردم ساحل نشین ، ارواح و جن ها را به صورت باد می پندارند که هیچ کس قادر به مقابله با آنها نیست و آدمیزاد ددر مقابلش ، مصبع و راهی جز گردن نهاد و تسلیم ندارد.این بادها هم چون انسان هایی مهربان و ظالم ؛ کور یا بینا ، مسلمان یا کافر هستند ،که اگر کسی دچار این بادهامرموز گردد و آنها را مسخره و ((هوایی)) کند ، او را باید پیش زن یا مردی که ماما یا بابای زار می گویند، می برند ، تا طی مجالس و مراسم خاص ،باد (جن ) را از تن بیمار خارج کنند و جالب اینجاست که در اینگونه مراسم ها، وقتی فرد بیمار از خود بی خود شد، به زبان دیگری که حتی قادر به نوشتن آن و گویش به آن زبان در حالت طبیعی را ندارد صحبت می کند .

 

 

زار انواع مختلفی دارد

-         بعضی از کسانیکه که مبتلا به آن هستند با زدن طبل و ساز و آواز با خواندن مولودی بهبود می بابند.اجرای مراسم آن معمولا"  در شب چهارشنبه صورت می گیرد و بابای زار شخص مبتلا را مدت 7 روز در حجاب و دور از چشم دیگران قرار می دهد . در این مدت بیمار سگ و مرغ را نباید ببیند و همچنین اگر بیمار زن باشد ، نباید چشم مرد به او بیفتد و اگر مرد باشد ، بالعکس .

-         بابا و مامای زار موظف اند در این یک هفته، معجونی از گیاهان خوشبو نظیر :ریحان ، زعفران ،هل و جوز را درروغن مخصوص حل نموده و بر تن بیمار بمالند .

-         بعد از اتمام این یک هفته مجلس شروع می شود . بیمار را روی تشک خوابانده یا می نشانند و دود اسپند و کندر را به وی بخور میدهند .

-         زنان یا مردان سیاه چرده و خوش صدا ، هنگام زدن دهل های کوچک و بزرگ شروع به پایکوبی نموده ، قبل از شروع مراسم سفره هایی که شامل انواع گیاهان معطر و میوه هایی چون کنار ، خرما و خون گوسفند تازه سربریده که به بیمار می خورانند ، پهن می کنند بعد از آن با زدن دهل ، با ریتم خاص پایکوبی می کنند که در این هنگام بیمار بی خود می گردد، سپس شروع به سخن گفتن می کند . هنگام صحبیت کردن فقط بابای یا مامی زار حق صحبت کردن با وی را دارد

بابای یا مامای زار سوالاتی چون اسمش چیست ، از کجا آمده و برای چه بیمار را اسیر کرده می پرسند . زبان زار عربی ، هندی یا ساحلی است و بابای زار از او می پرسد چه می خواهد تا بیمار را رها سازند و زار تقاضایش را به زبان بیمار بیان می کند . مثلا" می گوید: فلان انگشتر طلا یا پارچه ای ابریشمی را می خواهم به هر حال خواسته هایش را بیان می کند . مراسم زار چندین شبانه روز به طول می انجامد .حضار مجلس در هنگام اجرای مراسم نباید بخندند و همچنین اگر فرد تازه واردی حاضر شد ، در هنگام ورود نباید سلام کند چون معتقدند که زار به طرف او کشیده می شود .

زار

اهل هوا کسانی هستند که گرفتار یکی از باده شده اند و بادها قوامی مرموز و اثیری و جادویی را گویند که همه جا هستند و مسلط بر نوع بشر ، هیچ کس را یاری مقابله با آنها نیست و آدمیزا در مقابلشان راهی جز قربانی دادن و تسلیم شدن ندارد. بادها همچون آدمیان مهربان یا بیرحم ، کور یا بینا ، کافر یا مسلمانند.

وقتی که باد سراغ کسی رفت و او را مرکب خود ساخت دیر یا زود مریض و هواییش می کند . برای راهای از درد و رنج باد باید پیش باباو مامای آن باد رفت .

برای پایین آوردن و زیر کردن باد هر بابا و یا ماما مجالس و مراسم خاصی برای بازی کردن تربیت می دهند و طی همین مراسم است که بابا یا مام باد را از بیمار بیرون می کند . مجلسی و سفره ای و خونی و این مراسم همان است که باد که باد می خواهد و به وسیله همن هاست که باد صاف و بینا می شود و شخص مبتلا در جرگه اهل هوا در می آید

گروهی از سیاهان جنوب ایران را اهل هوا می نامند که در مناطقی جنوب بندرعباس ، قشم ، میناب، بندرلنگه، بوشهر و جزیره هرمز زندگی میکنند . در مورد این مردم عجیب اینکه آنها بادرا پرستش می کنند . اما آنها هیچ نوع آگاهی در مورد منشا بادها و دلیل اهمین آن در زندگی شان ندارند .

بسیاری از آنها اعتقاد به باد را به سنت های دیرین نسبت می دهند .

تنها بعضی از بزرگان اهل هوا بر این اعتقادند که خاستگاه بادهااز سرزمین بسیار دور است . این بادها به خلیج فارس می سد و شخصی را انتخاب می کند و اورا بیمار می کند

نحوه برگزاری آیین زار و نقش موسیقی

بعد از ختم دوره حجاب ، صبح روز بعد بدن مریض را خوب تمیز می کنندو خاک هفت راه را با هفت برگ هفت گیاه بی خار مخلوط کرده همراه (گرکو) به تن وی میمالند . و پیش از این که مراسم رسمی (زاران ) اجرا شود ، جنی ک باد زار را وارد بدن شخص کرده بیرون می کنند برای بیرون کردن جن ، شخص مبتلا را می خوابانند انگشتان شست پاهایش را با موی بر به هم می بندند ، مقداری  سیفه (روغن ماهی ) هم زیر دماغ مبتلا زار کشیده و چند رشته موی بز هم آتش زده  زیر بینی وی میگیرند و بابا با خیزران جن را تهدید میکند که از بدن او حارج شود و یا ضربه های که به تن بیمار می زنند جن با جیغ و داد و نارحتی زیاد مرکبش را راه کرده فرار می کند . بعد از فرار جن تنها باد زار در کله ی بیمار است برای تشکیل مجلس بازی ، روزپیش زنی که خود ار (اهل هوا) است خیزران به دست راه می افتد و تک تک درها را می زند و اهل هوا را برای بازی دعوت می کند و این زن را (خیزرانی ) می گویند .

و بیشتر دعوت شدگان (دختران هوا ) هستند . دختران یا زنان جوان و بالغی که صدای خوش دارند و خوب آواز می خوانند و حرکتشان نرم است و مجلس بازی را رنگ می دهند .

دخترام هوا در تمام مجلس اهل هوا جمع می شوند و همراه مردم ها دم می گیرند و بازی می کنند  به هر صورت مجلس زار چنین تشکیل می شود که با بای یا مامای زا با دهل هاب مخصوصش درصدر مجلس قرای می گیرد . در وسط بساط(مودندو)را روی سیه پایه می گذارند . (مودندو) برزگترین دهل اهل هواست و بابا یا کسی که قرار است دمودند را بزند همیشه روی چاریایه ای عقب دهل  می نشیند .

کنار دهل مودندو و یک دهل بزرگ دو سر معمولی (دهل گپ) می گذارند و کنار آن دهل دیگری به نام (کسر)

همه این دهل ها در یک ردیف باشند

مودندورا اغلب خود بابا می زند و دهل های دیگر  دیگر کسان دیگر .

جلو  مودندو و همیشه سینی نقره یا ورشویی می گذارند که توی آن (گشته سور ) و (کندرروک درمانی را در ظرف مخصوصش ریخته اند . در آغاز مجلس در (گسته سوز ) آتش می ریزند و مقداری کوندروک درمانی را توی آتش دود میکنند بابا اول مودندو  و بعد گپ دهل و بلاخره کسر رادود می دهد و بعد تنگ شان را می گیرد و سر جایشان می گذارد . قبل از شروع مجلس سفره مفصلی پهن کردهاند که در ای سفره همه چنیز موجود است . از انواع عذاها گرفته تا گیاهان معطر و انواع راحین جنوب و میوه ی (کنار) خرما ، گوشت و خونی که برای مبتلای زار سر سفره لازم است خون سر سفره خون قربانی زار است و این قربانی معمولا" یک بز (کهره) است که در همان مجلس سرش را بریده خونش در درون طشتی سر سفره گذاشته اند . معمولا " تا باد خون نخورد به حرف در نمی آید .

برای اینکه خوب فهمیده  شود باد  چه می خواهد ، لازم است  شخص مبتلا خون بخورد ،خون خوردن نشانه ی شدت وابستگی شخص مبتلا ست به اهل هوا .

اعتبار و مقام هر بابا یا ماما به تعداد خون هایی که خورده است بستگی کامل دارد .

مثلا" می گویند فلان بابا سه خون خورده است و به همان ماما پنج خون ، به هر حساب بابا یا ماما با تکان دادن خیزرانی که در دست دارد مجلس بازی را شروع می کند . خود بابا سروقت یکی از دهل ها و اغلب سروقت مودندوو میرود و شروع می کند به کوبیدن و شعر خواندن و غنی کردن ، مجلس که گرم شده دیگران همراه آوزاربابا دم می گیرند.آواز و اشعار (زاران ) در سواحل آفریقا همه به زبان سواحلی است . ولی در ایران بیشتر اشعار  را به زبان عربی می خوانند که بعد از چند بیت تبدیل به اشعار نامفهوم سواحلی می شود . ولی کمتر کسی معنی این اشعار را می فهمد ، نا سیاها و نه حتی بابا یا ماما .

ولی  با وجو این همه ساعات ها می توانند به زبان نا آشنای سواحلی غنی بکنند .در شعر زیر بعد از چها بیت عربی اشعار به سواحی تبدیل می شود :

کل زار وفو/ وانا ما وفونی/شیخ شنگر رضو/ وانا ما رضونی/ و زفنا وزفش نایی/ دوئی وانت دوئی ... در مجلس زار زن و مرد با هم جمع می شوند  مخصوصا" در مجلسی که اول بار برای شخصی مبتلا تربیت داده شده است

مراحل بیمار شدن فرد توسط باد

این بادها فقیران را بیمار می کنند . فرد ژست خاصی میگیرد و چیزهای نامفهومی را به زبان جاری می کند . به بیماری که باد وارد بدنش شده جن زاده یا زار می گویند.

مراحل درمان فرد جن زاده یا زار

فردی که بیمار می شود او را نزد پرشک می برند . اگر پزشک از تشخیص و درمان بیمار عاجر ماند او را به نزد ملای محل می برند . ملا ظاهرا" از راه عبادت استعدادهو توانایی های خاصی برای علاج بیمار به دست آورده اگر او نیز نتوانست کاری انجام دهد او را نزد بابا یا مامای زار می برند

مراسم زار در میناب

در اطراف میناب (روستای گرازوئیه) مراسم بر پایه اعتقاد زار و مشایخ (کافر و مسلمان * اجرا می شود . از این رو خواندن مولودی و اذکار مذهبی در مدح ائمه و اولیای مربوط به بادهای مسلمان رواج دارد . غلام مار گیری با بیش از هفتاد سال سن در منطقه به ((با بای زار )) شهرت دارد .

او با ساز ((سما ))که نوعی دف است به خواندن  مولدی و اشعار مذهبی و ابیات زار می پردازد . ضمن آن که مولودی خوانی خود سنتی دیرینه در منطقه محسوب می شود ((سما)) همان دف یا دایره است که در مراسم زار به کار می رود و علاوه بر بابای زار ، همراهان مراسم که به ذکرها و آواز ها جواب هم میدهند به نواختن سما می پردازند(گاه تا پنج و حتی بیشتر از ساز سما استفاده می شود ). در جزیره قشم گاه ساز سما را برای همراهی با عود نیز به کار می برند.

الحان و نغمات مورد استفاده در مراسم زار یا نوبان ، حالت ها و لحن هایی از موسیقی عرب را درخود دارد : ضمن آنکه الحان از موسیقی هندی و آفریقایی نیر قابل بررسی است . هر باد نام و سابقه خاص خود را دارد و تاثیرات متفاوت و مخصوص به خود را بر افراد می گذارد . هر ذکر و لحن نیز با اشعار و ابیات . اوراد خاص مخصوص همه ((باد)) است .

این بیماری ناشناخته ، لاعلاج که ریشه روحی – روانی دارد و با علم پزشکی نیز به ظاهز قابل معالجه نیست ، در افراد بومی جنوب ایران با مراجعه به بابا یا مام و انجام مراسم قابل درمان و برطرف ساختن آن روح با باد و هوا ( و یاهر عنوان دیگری ) است .

تعبیر خواب در باور  های محلی هرمزگان

کسی که در خواب ببیند به گمان خودش آن خواب تعبیر بدی دارد برای تعبیر آن خواب به نیکی یا رفع بدی آن بر این باورند که سحر گاه زود بدون آنکه به کسی موضوع خواب خود را بگوید کنار درخت سبزی رفته و خوابش را یا د آور شود.

کسی که در خواب دیده مردهای به او چیزی می دهدبر این باور هستند که اگر ان چیز سفید یا سبر باشد یا از مواد غذایی، تعبیرش بر این است که پول یا مالی به دستش می رسد

 

 

سعیدی – سهراب  فرهنگ مردم هرمزگان (1391)قم – دارالتفسیر

سعیدی ، سهراب  ، داراالتفسیر (1393)  فرهنگ عامه ایران – هرمزگان ب

-مطالب زار از کتاب خانم فاطمه دژگانی با عنوان جن زدگان در جنوب ایران ، رفسنجان ،سرمه و چند سایت اینترنتی است

فاضلی- نعمت الله- فرهنگ مردم و ادبیات عامیانه (1386)

دژگانی – فاطمه (ایران) – بندر خمیر بهشت گمشده (1387)